Blog 39 Instinct: Follow the leader, maar niet blind de sociale media!

Het seizoen is weer aangebroken. De vogels in hun kenmerkende V-vormen zoeken ter overwintering hun tijdelijke nieuwe leefgebieden. Altijd fascinerend te zien. Is strakke formatie. Afwisselend voorop. Zonder kalender of tijd weten ze dat het tijd is om elders te vertoeven. Op instinct dus.

Nu heeft de vogeltrek een duidelijke noodzaak. Naar elders voor voedsel. Vanuit de noodzaak te overleven en in de genen opgeslagen. Tenminste, ik kan me geen vogelvergadering voorstellen waarin met een meerderheid van stemmen besloten wordt dat het tijd is naar het zuiden af te zakken. Ook niet een afspraak met strak schema wie om toerbeurten de koppositie inneemt. Niets van dat alles en toch werkt het feilloos.

Hoe anders is dat bij ons mensen. Ja ook wij zoeken leiders. Onwillekeurig soms. De historie staat er vol van. Goede en slechte leiders, die in staat waren hele bevolkingen mee te krijgen. Bijna onvoorwaardelijk. En bij een voldoende massa van onvoorwaardelijke volgers werd het nog makkelijker de critici de mond te snoeren of gewoon volledig van het toneel te laten verdwijnen.

Op kleinere schaal is dit overigens niet heel veel anders. Op de scholen staan er altijd wel wat kinderen klaar om de leiding te nemen en net zo veel kinderen om die leiding te accepteren en te volgen. Dat gaat zo op de lagere school maar ook weer op de middelbare school. Veel subtieler natuurlijk maar in essentie gelijk.

Maar ook na de schooljaren verandert er eigenlijk weinig. In het bedrijfsleven of de politiek zijn er weer een aantal die het voortouw nemen en vele, vele anderen die volgen. Soms bewust. Met een afgewogen oordeel waarom het volgen van iemand wordt ingezet. Soms volledig onbewust en alleen omdat het logisch lijkt en voelt. Niet nadenkend en vol overgave. Dan wordt het niet de ratio die bepaald maar de emotie en dus eigenlijk het instinct. Voor mij is instinct namelijk iets automatisch doen of laten zonder erbij na te denken.

Lijdzame volgers zijn er genoeg. Het populisme in de politiek maakt dat overduidelijk. Niet zelf na- en doordenken, maar op basis van een vaak inhoudsloze boodschap. Refererend aan emoties als angst, eenzaamheid en ongenoegen, de boodschapper onvoorwaardelijk volgend. Overigens is dit niet alleen in de politiek zo. In het verenigingsleven , in projecten of op de werkvloer. Overal komt het voor.

Het uitschakelen van het echt na- en doordenken wekt bij mij altijd de nodige wrevel. Het aangaan van een goed gesprek of discussie waarin argumenten voor en tegen worden uitgewisseld is dan vaak onmogelijk. Oneliners voeren de boventoon en beslissingen worden op basis van halve waarheden genomen. Of genomen zonder dat de consequenties echt goed zijn doordacht. Natuurlijk kun je niet alles van te voren bedenken. Er zullen altijd verrassingen en risico’s optreden. Dat is niet erg. Als je hier maar bewust van bent, deze weet te her- en erkennen en je daar vervolgens actief op gaat bijsturen. Die logische benadering zal eigenlijk het instinct moeten zijn, dat we allemaal in ons hebben. Een instinct dat, wat mij betreft, grote gelijkenissen heeft met de trekvolgels waar ik deze blog mee begon.

Helaas merk ik maar al te vaak dat dit ontbreekt. Opportunisme voert de boventoon. En die wordt ook nog eens gevoed door de brei van informatie die ons via de social media bereikt. Waarheden, halve waarden en onwaarden. Alles wordt door elkaar gegooid. Mooi dat het kan en fijn dat het er is en natuurlijk niet meer weg te denken. Maar als ons instinct er uit gaat bestaan dat we blindelings geloven wat over ons wordt uitgestort, dan is dat niet best. Het zet het denken uit, of maak het door de vele verschillende overtuigende meningen onmogelijk om de waarheden en onwaarheden uit elkaar te halen. Dan wordt het instinct van “ het stond toch op facebook” de leidraad van meningsvorming en actie. Het grootste aantal “ likes” daarbij gelijk de mening van vele andere. Instinctief, zonder nadenken. Dat mag wat mij betreft nooit gebeuren. Misschien moeten we ons vermogen tot denken wel met stip op de werelderfgoed lijst van UNESCO zetten. Het koesteren en in leven houden. Zorgen dat het nooit verwordt tot alleen maar een stukje verre en abstracte geschiedenis.

Tot de volgende blog. Met een vriendelijke groet en een fijne week toegewenst

Eric-Jan de Haan