Blog 7: Rechtmatig ? Doelmatig ?: Transparant de juiste Balans!

Tja, iedereen die in het publieke domein actief is (wel een mooie omschrijving voor een overheid overigens) komt de begrippen “Rechtmatig”, “Doelmatig” en “Doeltreffend” wel tegen. Terecht ook. Als overheid heb je een voorbeeldfunctie en ga je voorzichtig met de inzet van elke euro om. Het is immers geld van ons allen en dat vraagt om een efficiënte en zorgvuldige besteding. Daar zal iedereen het over eens zijn. Misschien niet waaraan het geld wordt uitgegeven. Daar zullen de meningen flink over uiteen lopen. Maar als we het doen, dan goed: zorgvuldig en transparant.

Maar waarom nu een blog hierover. Simpel. Elke week weer merk ik dat er een zoektocht is naar rechtmatig handelen. De rechtmatigheid discussies staan voorop. Hebben we wel volgens de regels gewerkt. En dan vooral de regels uit Europa. Hebben we iedereen een kans gegeven. Ook de Italiaan die graag als procesleider de scholenbouw in gemeente X wil regelen. Of het bouwbedrijf uit Oostenrijk dat een nieuw gemeentehuis voor de gemeente Y wil bouwen. Dat is rechtmatig en via de regels van de inkoop (en natuurlijk ook behoorlijk gechargeerd door mij hier als voorbeelden neergezet).

Of het doelmatig is, is dan nog maar de vraag. Ten eerste kost het aanbesteden van diensten en werken veel tijd en energie. Zowel bij de aanbestedende dienst als bij de marktpartijen die een voorstel moeten maken. De grondgedachte is dat iedereen een kans moet krijgen en de opdrachtgever de beste prijs / kwaliteitverhouding krijgt of soms zelfs alleen maar een beste prijs. Natuurlijk is dat een belangrijke en terechte motivatie. Maar……. Er is meer. Is een dergelijke werkwijze echt doelmatig ? Halen we bijvoorbeeld de innovatie uit de markt niet weg omdat goede ideeën straks in een aanbesteding met anderen alleen tot een opdracht kunnen leiden? Is het wel doelmatig dat een onderneming van elders het werk komt doen terwijl een meer lokale ondernemer het ook zou kunnen. En daarmee zorgdraagt voor lokale werkgelegenheid ? Of regionale expertise ? Is het niet doelmatiger om, transparant natuurlijk, te zoeken naar partijen die het beste passend zijn. Is dat niet doelmatiger ? Ik heb hier zelf niet direct een antwoord op. Kan zelf ook de nodige tegenwerpingen op mijn eigen voorbeelden benoemen. Maar feit is, dat het kunnen stellen van dergelijke doelmatigheidsvragen voor mij al een reden is voor deze blog.

Kortom is het niet beter om met doelmatigheid als uitgangspunt te zoeken naar wat daar qua rechtmatigheid bij past ? En bij die zoektocht gebruik maken van de middelen die hiervoor ter beschikking staan zonder direct de regels over boord te gooien ? Zijn projecten daarmee niet het best gediend ? Levert dat misschien niet veel meer meerwaarde op voor de samenleving ? Zeker bij een volledige transparantie en de kans om vanuit juist de doelmatigheid te redeneren kun je ook komen tot de best passende oplossingen voor vragen waarbij je marktpartijen nodig hebt. Dat legt ook meer uitdagingen neer bij die marktpartijen om de nek uit te steken. Een echte partner te zijn en op voorhand te willen investeren in vraagstukken.

Ik weet dat er regels zijn die het moeilijk maken deze doelmatigheid vooraan te zetten. En ook moet voorkomen worden dat willekeur of andere dubieuze overwegingen ook het selectieproces beïnvloeden. Vrijwillige transparantie moet voorop staan. Beargumenteerd aangeven met welke uitgangspunten en motivaties keuzes worden gemaakt: De doelmatigheid uitleggen en kans geven om op eigen initiatief andere te laten reageren. Ook dat is naar de essentie een vorm van rechtmatigheid. Als we niet oppassen gaan we bij vraagstukken subjectieve criteria een doorslaggevende rol geven. Ook dat is doelmatig maar een stuk minder transparant en misschien nog wel minder rechtmatig dan het procedureel feitelijk doet voorkomen.

Kortom bij de vraag of iets rechtmatig is, pleit ik er voor om eerst de doelmatigheid voorop te stellen en dan gezamenlijk, hand in hand, te bepalen wat de juiste balans is en deze dan via een weg van vrijwillige transparantie te gaan doorlopen. Dat daarbij de aard van de vraag maatgevend is, is ook duidelijk. Een omschrijving van een product dat aan kenmerken moet voldoen kan immers beter via een selectie op prijs . Waar er sprake is van een relatie of ontwikkeling van een product gelden meer afwegingskaders (de doelmatigheid). Kortom maatwerk en transparantie. En dat is dan weer heel erg doelmatig en rechtvaardig! Nu nog de wegen vinden / benutten om dit mogelijk te maken.

Reageren : Graag !

Groet

Eric-Jan de Haan

Bron foto www.ayu.nl